1984 Kitabı İnceleme

Kitap Hakkında Bilgiler

George Orwell’in 1949’da yayımlanan distopyası 1984, totaliter bir dünya düzeninde bireyin yok oluşunu anlatır. Roman, sürekli savaş halindeki Okyanusya devletinde, Parti’nin her anı gözetleyen büyük kardeş tasvirinin hüküm sürdüğü Londra’sında geçer. Winston Smith, gerçeği tahrif eden Tarih Bakanlığı’nda çalışan sıradan bir memurdur; fakat geçmişi yeniden yazmakla görevli olduğu halte içten içe büyük bir nefret duymaktadır. Günlük tutmak, özel yaşam kurmak, sevmek hatta düşünmek bile suç sayılan bu düzende Winston, Julia adında bir kadınla yasak aşk yaşar. İkili kısa sürede sadece bedenlerini değil zihinlerini de saklamak zorunda kalır; çünkü Parti düşünce suçunu ortaya çıkarmak için çocuk ajanlardan, telescreen adlı iki yönlü ekranlardan ve sürekli yeni konuşan bir propaganda dilinden yararlanır. Newspeak adlı yapay dil, temel kavramları daraltarak isyankâr düşüncenin kelime dağarcığını ortadan kaldırmayı amaçlar. Romanda “savaş barıştır”, “özgürlük köleliktir”, “bilanço güçtür” gibi ikircikli sloganlar, bireyin gerçeği sorgulama yetisini nasıl yitirdiğini gösterir. En küçük yüz hareketi, bir çıkarım, bir rüya bile düşünce polisinin dikkatini çekebilir. Romanın ikinci bölümünde Winston ve Julia’nın saklandırdıkları oda, kısa süreliğine bireysel hafızanın ve nostaljinin korunabildiği tek alandır; fakat burası da sonunda gözetleyici gözlerden saklı kalmaz. Üçüncü bölümde karşımıza çıkan 101 Numaralı Oda, bireyin en derin korkusunun kullanılarak zihninin yeniden programlandığı işkence mekânıdır. Burada O’Brien’ın temsil ettiği iktidar, bedene uygulanan acının ötesinde insanı kendi gerçeğine karşı nasıl döndürebileceğini kanıtlar. Romanın en çarpıcı yönlerinden biri, mutlak otoritenin geçmişi değil bugünü ve geleceği nasıl kontrol ettiğini göstermesidir; tarihi silmek, fotoğrafları yok etmek ya da rakamları sürekli değiştirmek suretiyle toplumsal hafıza baştan sona yeniden yazılır. Böylece birey, kendi anılarından bile kuşku duyar hale gelir. 1984, sadece Stalinizmin değil, modern kültlerin, reklam dilinin ve sınırsız güvenlik gerekçelerinin de öncüsü olabilecek her tür otoriter yapının kritiğini yapar. Kitap, faşizmin ve soğuk savaşın gölgesinde yazılmış olsa da günümüz dijital gözetim toplumlarında taşıdığı güncelliğini korumaya devam eder; büyük veri şirketleri, yüz tanıma sistemleri ve algoritmik profillemelerin yarattığı “açık hapishane” düzeni, Orwell’in kurgusal dünyasını adeta somutlaştırmıştır.

Yazarı Hakkında Bilgiler

George Orwell, 1903’te Hindistan’ın Motihari kentinde doğan Eric Arthur Blair’in takma adıdır. İngiliz bir ailede dünyaya gelen Blair, İngiliz yayılmacı zihniyete içten içe mesafeli duruşunu çocukluk yıllarında gözlemlediği sömürge düzenine borçludur. Eton’da iyi bir eğitim aldıktan sonra Burma’da İmparatorluk Polis Teşkilatı’nda görev yaparak doğrudan sömürgeciliğin iç yüzünü tanıdı; bu deneyimler Onu düzen karşıtlığına iter. Avrupa’a dönüşte yoksulluğu özellikle incelediği Paris ve Londra’da yaşayarak derme çatma pansiyonlarda, sebze tarlalarında ve maden ocaklarında çalıştı; bu gözlemleri 1933’te basılan Down and Out in Paris and London adlı kitabına yansıdı. İspanya İç Savaşı sırasında Cumhuriyetçi saflarda savaşması, Stalinist doğrultu unsurlarının diğer sol gruplara karşı uyguladığı baskıyı yakından görmesine yol açtı; bu hezeyan Homage to Catalonia’da belgelendi. Verem hastalığıyla boğuşurken yazdığı 1984 ve Animal Farm ikilisi, totaliter ideolojilerin dilin nasıl kirlettiğini ve gerçeği nasıl büküp yeniden ürettiğini küresel ölçekte tartışılır kıldı. Blair’in kalemini ayırt eden en temel özellik, ahlaki tutarlılığı güncel siyasetin çelişkileriyle kıyaslayan net bir üsluptur; İngiliz oligarşisini, Nazi Almanyası’nı ve Sovyet bürokrasisini aynı eleştirel saldırganlıkla yerden yere vurur. Ömrü boyunca kendini “demokratik sosyalist” olarak tanımlayan Orwell, devletçi otoriteyi bastıran her tür ideolojiye karşı bireysel özgürlük ve ifade hakkının savunuculuğunu yaptı. 1950’de verem hastalığından 46 yaşında hayatını kaybeden yazar, izini bıraktığı denemeler, kültürel eleştiriler ve mektuplarıyla batı düşünce hayatında kalıcı bir duruş noktası oluşturdu.